“Neurology” jurnalında dərc olunan yeni və genişmiqyaslı bir tədqiqatın nəticələrinə görə, uzunmüddətli hava çirkliyinə məruz qalmaq, xüsusilə nəqliyyatla əlaqəli hava çirkləndiriciləri meningioma adlı xərçəngsiz beyin şişinin inkişaf riski ilə əlaqələndirilə bilər. Meningioma mərkəzi sinir sistemini əhatə edən beyin və onurğa beyninin selikli qişasında yaranan ümumi bir beyin şişi növüdür.
Lent.az “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, tədqiqat Danimarkada yerləşən Xərçəng İnstitutunun alimləri tərəfindən aparılıb və 21 il ərzində təqribən 4 milyon yetkin şəxsin məlumatları əsasında aparılıb. Araşdırma dövründə 16 min 596 nəfərdə mərkəzi sinir sisteminin şişi, o cümlədən 4 min 645 nəfərdə meningioma qeydə alınıb.
Tədqiqatçılar insanların yaşayış ünvanlarına əsaslanan tarixçələr və qabaqcıl atmosfer modelləri vasitəsilə onların hava çirkləndiricilərinə uzunmüddətli məruz qalmasını qiymətləndiriblər. Qiymətləndirilmiş çirkləndiricilər aşağıdakılardır:
• Ultra incə hissəciklər (diametri <0.1 mikrometr)
• İncə hissəciklər (PM2.5 – diametri ≤2.5 mikrometr)
• Azot dioksidi (NO₂) – əsasən nəqliyyat emissiyalarından əmələ gəlir
• Elementar karbon – dizel yanacağının çirklənmə göstəricisi kimi
İnsanlar bu çirkləndiricilərə məruz qalma səviyyələrinə əsasən üç qrupa bölünüb. Məsələn, ultra incə hissəciklər üçün ən az məruz qalan qrup 11 min 041 hissəcik/kubsantimetr, ən çox məruz qalan qrup isə 21 min 715 hissəcik/kubsantimetr səviyyəsində təsnif edilib. Ən az məruz qalanların 0,06 faizi, ən çox məruz qalanların isə 0,20 faizi meningioma inkişaf etdirib. Yaş, cins, təhsil səviyyəsi və sosial-iqtisadi vəziyyət kimi faktorlar nəzərə alındıqdan sonra aşağıdakı risk artımları müəyyən edilib:
• Ultra incə hissəciklər: Hər 5,747 hissəcik/sm³ artım üçün 10 faiz daha yüksək risk
• İncə hissəciklər (PM2.5): Hər 4.0 µg/m³ artım üçün 21 faiz daha yüksək risk
• Azot dioksidi (NO₂): Hər 8.3 µg/m³ artım üçün 12 faiz daha yüksək risk
• Elementar karbon: Hər 0.4 µg/m³ artım üçün 3 faiz daha yüksək risk
Tədqiqat glioma kimi daha aqressiv beyin şişləri ilə hava çirkliliyi arasında əhəmiyyətli əlaqə aşkar etməyib. Lakin əldə edilən nəticələr, hava çirkliliyinin, xüsusilə nəqliyyata bağlı ultra incə hissəciklərin meningioma inkişafında potensial rolu ola biləcəyini göstərir.
Tədqiqatın aparıcı müəlliflərindən biri olan Kopenhagendəki Danimarka Xərçəng İnstitutunun əməkdaşı Ulla Hvidtfeldt bildirib: “Ultra incə hissəciklər qan-beyin baryerini keçəcək qədər kiçikdir və beyin toxumasına birbaşa təsir edə bilər. Tədqiqatımız göstərir ki, uzun müddət çirkli havaya məruz qalma beyin sağlamlığı üçün də təhlükə yarada bilər”.
Bununla yanaşı, tədqiqatın bəzi məhdudiyyətləri də mövcuddur. Əsas məhdudiyyətlərdən biri hava çirkliliyinə məruz qalmanın yalnız yaşayış ünvanı əsasında qiymətləndirilməsi və iş yeri, qapalı məkan kimi digər fərdi təsir faktorlarının nəzərə alınmamasıdır. Müəlliflər qeyd edirlər ki, bu nəticələrin təsdiqi üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac olsa da hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması yalnız ürək və ağciyər sağlamlığı üçün deyil, həm də beyin şişləri riskinin azaldılması üçün mühüm ictimai sağlamlıq strategiyası ola bilər.